Chương trình phát triển rau an toàn là một trong những chương trình trọng điểm của ngành nông nghiệp Thành phố, sau khi được Thành phố chính thức phê duyệt vào năm 2002, đến nay đã đạt được một số thành quả nhất định. Diện tích rau an toàn được mở rộng, đến hết năm 2004 sẽ đạt hơn 4.000 ha ( so với 1.636 ha năm 2003 ), chiếm gần 50% diện tích gieo trồng rau của ngoại thành. Dự kiến hết năm 2005 thì toàn bộ diện tích gieo trồng rau của Thành phố đạt tiêu chuẩn an toàn. Trên diện rộng, theo số liệu phân tích kiểm tra dư lượng thuốc trừ sâu trong mẫu rau của Chi cục Bảo vệ Thực vật Thành phố cho thấy tỷ lệ mẫu rau có dư lượng thuốc BVTV vượt mức cho phép chỉ khoảng 2%. Nhìn chung, các loại rau sản xuất ở ngoại thành trên diện rộng đang tiến tới đạt tiêu chuẩn an toàn, và như vậy chứng tỏ chương trình rau an toàn của Thành phố đã và đang có hiệu quả, tác động trực tiếp đến sản xuất rau ở ngoại thành và cả các tỉnh trong khu vực.
Trong việc chỉ đạo sản xuất rau an toàn ở ngoại thành, Sở Nông Nghiệp và PTNT đã chỉ đạo cho 2 đơn vị chức năng thuộc Sở là Chi cục Bảo vệ Thực vật và Trung tâm Khuyến Nông trực tiếp tham gia vào Chương trình. Trung tâm Khuyến Nông là đơn vị chịu trách nhiệm mở rộng diện tích sản xuất rau bằng việc xây dựng mô hình trình diễn về kỹ thuật canh tác, sử dụng giống mới, phân bón hữu cơ, hỗ trợ xây dựng nhà lưới. Tuy nhiên, việc trồng rau trong nhà lưới chỉ là một trong những giải pháp của Chương trình rau an toàn. Việc thử nghiệm triển khai mô hình sản xuất rau trong nhà lưới được Sở Nông Nghiệp và PTNT chỉ đạo cho Trung tâm Khuyến Nông thực hiện từ năm 2002. Việc trồng rau trong nhà lưới có một số lợi điểm là do có hệ thống lưới bao quanh nên cản trở được côn trùng xâm nhập, phá hoại , dẫn đến việc giảm tối đa sử dụng thuốc trừ sâu. Việc trồng rau ăn lá rất thích hợp với điều kiện nhà lưới do thời gian sinh trưởng ngắn, hệ số quay vòng nhanh, chăm sóc, bón phân đầy đủ nên năng suất rau cao. Về mùa mưa do có lưới che nên khi mưa xuống lưới sẽ cản trở tốc độ rơi của mưa, lá rau ít bị rách lá, nổ lá. Theo số liệu điều tra của Trung Tâm Khuyến Nông, lợi nhuận trên 1 ha trồng rau ăn lá trong nhà lưới có thể đạt từ 100 – 150 triệu đồng/năm.Xây dựng mô hình nhà lưới là một việc làm rất mới. Giai đoạn đầu Trung tâm Khuyến nông đầu tư 100% chi phí nhà lưới với kết cấu đơn giản khung bằng tre, với các loại lưới thông thường, giá rẻ. Kết quả là rau trồng trong nhà lưới chi phí thuốc bảo vệ thực vật giảm, mẫu mã rau tươi đẹp hơn, được thị trường ưa chuộng. Nhưng nhà lưới mau hư hỏng. Do đó, bà con nông dân yêu cầu đầu tư nhà lưới kiên cố hơn.
Vì vậy, loại nhà lưới thứ hai ra đời năm 2002, cột bằng xi măng, nhà lưới kín, bên trong có hệ thống tưới phun. Cách làm này đã giảm chênh lệch nhiệt độ bên trong và bên ngoài, giảm công tưới nhưng chi phí cao (trên 15 triệu đồng/ 500m2).
Từ năm 2003 trở đi, ngoài các mô hình thử nghiệm, Sở Tài chánh mới cho phép đầu tư 100% không thu hồi. Khi mô hình được phổ biến ra diện rộng, phải thu hồi từ 50-80%. Để thúc đẩy phát triển diện tích rau an toàn, và giúp cho người dân giảm bớt diện tích rau ăn củ quả, chuyển qua trồng rau ăn lá có nhu cầu thị trường và lợi nhuận cao hơn. Đối với các tổ sản xuất rau an toàn mới thành lập, Trung tâm Khuyến nông tiếp tục đầu tư cho mỗi tổ từ 1-2 nhà lưới với mức thu hồi 50%.
Nhưng do giá thành nhà lưới cao nên Trung tâm khuyến nông thiết kế lại nhà lưới khung sắt, loại lưới thường, sản xuất trong nước, giá thành 10,5triệu đồng/500m2, có cả hệ thống tưới phun.
Trong thời gian qua, mô hình nhà lưới tuy chưa được hoàn thiện. Nhưng đã phát huy tính tích cực của nó. Ngoài 60 nhà lưới do Trung tâm khuyến nông đầu tư, các trang trại và hộ nông dân đã tự đầu tư hơn 300 cái với nhiều dạng khác nhau, đơn giản hoặc kiên cố.
Tuy nhiên, trong việc xây dựng các mô hình nhà lưới, Sở Nông nghiệp và phát triển nông thôn nhận thấy có một số vấn đề chưa được làm rõ:
- Chưa tính toán được chi phí nhà lưới vào giá thành của rau ăn lá để có hướng phát triển bền vững.
- Chiều cao, chiều rộng của nhà lưới cỡ nào là phù hợp
- Màu sắc lưới, kích cỡ mắt lưới.
- Nên làm nhà lưới kín hay hở. Nhà lưới phải cơ động thế nào cho phù hợp mùa mưa, nắng.
- Chỉ mới làm nhà lưới cho rau ăn lá, chưa nghiên cứu nhà lưới cho rau ăn quả.
- Nhà lưới ngăn được sâu, giảm nắng, che mưa thì hiệu quả đã rõ. Nhưng vấn đề phát sinh nấm bệnh trong nhà lưới chưa được theo dõi, đánh giá và có giải pháp xử lý.
Như trên đã báo cáo. Do muốn giảm giá thành nhà lưới, từ năm 2003, hơn 30 nhà lưới được đầu tư đã bộc lộ nhược điểm:
- Khung sắt mau rỉ sét
- Lưới mau hỏng (rách, thủng), kể cả khi chưa tới thời hạn bảo hành như báo Nông nghiệp đã nêu.
Việc đầu tư, quản lý nhà lưới của Trung tâm khuyến nông có thiếu sót là:
- Chưa cân nhắc kỹ khi lựa chọn vật tư để đầu tư có hiệu quả. Cán bộ khuyến nông chưa theo sát người dân để giúp đỡ. Do đó, một số hộ dân chưa có kinh nghiệm sản xuất rau ăn lá, sau một vài vụ thất bại đã chán nản, bỏ bê, không chăm sóc nhà lưới.
- Khi nhà lưới của hộ dân bị hư hỏng nhưng cán bộ khuyến nông đã không sâu sát, nắm tình hình để giúp dân sửa chữa.
Để khắc phục tình hình nêu trên, Sở Nông nghiệp và phát triển nông thôn đã chỉ đạo:
- Tổng kiểm tra chất lượng 60 nhà lưới mà Trung tâm khuyến nông đã đầu tư, nơi nào khung cột rỉ sét phải cho sơn phết lại, nơi nào lưới rách cho lợp lại. Thời hạn trong 30 ngày phải xong.
- Giao cho Hội đồng khoa học kỹ thuật trình Sở Khoa học – công nghệ xin đề tài “ nghiên cứu hoàn thiện nhà lưới sản xuất rau ăn lá và rau ăn quả”. Đề tài này đề nghị Viện KHKTNN Miền Nam chủ trì.
- Trước mắt, tổ chức một cuộc hội thảo mời các nhà khoa học, bà con nông dân lấy ý kiến bổ sung các khuyết điểm của nhà lưới để giải quyết những vấn đề trước mắt.
- Mời các nhà sản xuất khung, lưới, hệ thống tưới trao đổi với với hình thức “đấu thầu cạnh tranh” để cung cấp khung, lưới có chất lượng tốt, giá rẻ.
- Nghiên cứu các chính sách hỗ trợ, khuyến khích người dân tự đầu tư. Xây dựng quy định đầu tư của Trung tâm Khuyến nông, có phân công, phân cấp cụ thể, làm rõ trách nhiệm quản lý và xây dựng của người sản xuất, ban quản lý, tổ sản xuất rau an toàn, ban chủ nhiệm hợp tác xã, cán bộ khuyến nông.
Với các nội dung đã nêu trên, Sở Nông Nghiệp và PTNT rất mong các phương tiện thông tin đại chúng, đặc biệt là báo Nông nghiệp có cái nhìn khách quan và toàn diện hơn về Chương trình phát triển rau an toàn của Thành phố Hồ Chí Minh, góp phần đẩy mạnh việc sản xuất rau an toàn trên địa bàn Thành phố.
TS. Dương Hoa Xô